O wsi Żydy
Jan Luśtych, “O Żydach, dawniejszej wsi, terażniejszym majątku w Oleckowskiém” (Z. Chojnowski: “Gazeta Lecka”, 1884, “Wyobraźnia historyczna…”):
“Pewien szlachcic z Wężewa od wójta oddalonej o dwa kilometry wsi Żydy pożyczył od dawna przechowywany dokument z zapisem przywijejów mieszkańców tej miejscowości. Na przykład mogli oni bez opłat brać na opał drzewo z lasu. Szlachcic jednakże dokumentu nie oddał, a zrozpaczony wójt oszalał i utopił się w studni. Gospodarzom udzieliła się trwoga. Posprzedawali swoje zagrody i grunty, a następnie wyjechali z Żydów. Śladem minionego okresu są we wsi miejsca po porozbieranych domach. […] Wieś bez dokumentu utraciła prawa i ostatecznie zakupił ją szlachcic, który oszukał wójta.”
Dziś wieś Żydy, dawniej Sydden, Schieden, lub Sidden (1938-45) wciąż istnieje. Czy można z tej historii wyciągnąć jakiś morał? Na przezorność, roztropność, a może raczej na zachowanie zdrowego rozsądku i opanowanie? Jak dziś patrzymy na egzaltowaną reakcję wójta? A nieuczciwy szlachcic i utrata praw? No i może ta opowieść niewiele ma wspólnego z autentycznymi wydarzeniami? Wieś Żydy położona jest na trasie do Sokółek. Wciąż znajduje się w niej niewiele domów. Według informacji (R. Demby, “Czasy, ludzie, zdarzenia”): wieś istniała już w roku 1564. W roku następnym książę Albrecht sprzedał ziemię Walentemu Bule. Później – w roku 1612 – książę Jan Zygmunt nadał dobra Żydy na prawie lennym Reinhartowi von Halle. Żydy były wsią szlachecką także na początku XIX wieku. Znajdowały się w posiadaniu lub dzierżawie polskiej rodziny szlacheckiej Ciesielskich.
E.K.
